DE RAT

Bruine rat habitat en gedrag.
De bruine rat vestigt zich het liefst in een vochtige en niet te warme omgeving. De bruine rat voelt zich dus al snel ergens thuis, vooral in de buurt van de mens. Niet alleen in de stad, maar ook op het platteland kan er veel overlast ontstaan door bruine ratten; daar verblijven ze vaak in de buurt van de veestapel, in en of rondom stallen. Een vervuilde buitenomgeving trekt ook ratten aan, omdat het voedsel daar meestal letterlijk voor het oprapen ligt. Opruimen en schoonhouden in en rond het erf is daarom noodzakelijk. Ratten eten alles; wat ze vinden eten ze.

Zijn favoriete habitats zijn kelders, kruipruimten, schuren, stallen, vuilnisbelten, graan- en houtopslagplaatsen, aan de rand van sloten en dijken, onder de grond in uitgebreide holen en op sommige plekken in de buurt van riolen en ander vervuild water. Een bruine rat die 's zomers in de natuur bij slootkanten leeft, trekt 's winters vaak naar de warmte van huizen.

Het territorium wordt meestal niet ver van de voedselbronnen gevestigd. Hij graaft een hol met een diameter van 65 tot 90 millimeter, vaak in een oever of onder een boomwortel, maar ook in de vlakke grond. Ook maakt hij nesten onder vloeren, in hooimijten, tussen muren en in andere holle ruimtes rond menselijke nederzettingen. Bij de ingang van het hol laat de rat meestal hopen aarde achter, die in de loop van de tijd vanzelf worden platgestampt. In open gebieden graven de dieren ondergrondse gangenstelsels, die zelden dieper gaan dan vijftig centimeter. Holen zijn bovengronds aan elkaar verbonden met paadjes.
Zijn actieradius is veel groter en kan soms enkele vierkante kilometers bedragen. Op een nacht kunnen ze tot vier kilometer afleggen, waarbij ze zich meestal beschut en langs vaste routes bewegen. De grootte van dit gebied is omgekeerd evenredig aan het voedselaanbod en zal daarom in een stad veel kleiner zijn dan op het platteland.
De bruine rat is voornamelijk 's nachts actief, in twee piekuren, het eerste enkele uren na zonsondergang en de ander enkele uren voor zonsopgang. Ze kunnen echter ook overdag waargenomen worden, bijvoorbeeld als er 's nachts veel roofdieren actief zijn. Ook zullen ondergeschikte ratten, die door dominante ratten worden belemmerd 's nachts voedsel te zoeken, overdag vaker actief zijn, voornamelijk als er een hoge populatiedichtheid is. De bruine rat is een behendig zwemmer, hij kan tot wel 72 uur in het water blijven, en is in staat om 77 centimeter hoog en 120 centimeter ver te springen.

Voedsel
Het is een alleseter, die voornamelijk leeft van eiwit- en zetmeelrijk voedsel. Hij leeft onder andere van graan, zaden, slakken, larven, kikkers, jonge zoogdieren, vogeleieren en aas, maar zal ook aan botten knagen en aan andere ongewone producten zoals zeep en kaarsen. Kannibalisme komt ook voor, voornamelijk ten gevolge van eiwitten tekort. De bruine rat legt soms voedselvoorraden aan. Dit gebeurt voornamelijk door ondergeschikte ratten en zogende vrouwtjes.
Sociaal gedrag
De bruine rat is een intelligent en sociaal dier dat een groot aanpassingsvermogen heeft. Een voorbeeld hiervan is dat het dier zogenaamde tradities kent. Dit houdt in dat bepaalde populaties sterk afwijkend gedrag en afwijkende eetgewoontes en zelfs jachttechnieken kunnen vertonen in vergelijking met andere populaties, die ze van generatie naar generatie overbrengen. Dit schijnt opmerkelijk te zijn voor kleine zoogdieren en is meestal geografisch bepaald.
Ratten leven in kleine sociale groepen, bestaande uit een dominant mannetje, een harem vrouwtjes en enkele ondergeschikte mannetjes. Deze groepen kunnen zich vaak samenvoegen tot grotere kolonies. Dieren uit dezelfde groep leven vreedzaam naast elkaar, vreemdelingen worden door mannetjes verjaagd, soms zelfs gedood. Grote kolonies zijn toleranter tegenover vreemdelingen dan kleine. De hiërarchie binnen een groep bepaalt wie mag paren en eten. De dieren communiceren met elkaar via piepende, fluitende en gillende geluiden, maar ook met ultrageluid. Vrouwtjes met jongen laten zelden andere ratten in hun nest, alhoewel sommige kolonieleden worden getolereerd.

Voortplanting en levensverwachting
Bruine ratten planten zich het gehele jaar door voort, mits er voldoende voedsel is en er geen extreme temperaturen zijn. De voortplanting zal toenemen en er zullen meer jongen geboren worden wanneer de populatiedichtheid daalt, bijvoorbeeld door menselijk ingrijpen. De draagtijd is 21 tot 23 dagen. Een vrouwtje kan één tot twintig jongen per worp krijgen, maar meestal krijgt het vrouwtje zeven tot twaalf jongen. Een vrouwtje kan iedere vier tot zes weken gedekt worden, ook als ze haar jongen nog aan het zogen is. Per jaar krijgen vrouwtjes op deze manier meer dan 30 jongen. Omdat deze al snel geslachtsrijp zijn, vanaf 6 weken, kan de gezamenlijke reproductie van een paartje en nakomelingen in een jaar wel 2000 dieren zijn. Hiervan overleeft slechts een klein gedeelte het eerste jaar. In Duitsland is een geval bekend van een vrouwtje dat in een jaar 56 jongen kreeg en in Zweden een met 70 jongen.
De jongen worden blind en naakt geboren. Na twaalf tot veertien dagen hebben de dieren de ogen geopend en zijn ze volledig behaard. De groei wordt beïnvloed door de worpgrootte: dieren in kleinere worpen groeien sneller, aangezien een vrouwtje zes tepels heeft. Alleen het vrouwtje zorgt voor de jongen. Jongen die zich te ver van het nest wagen, worden teruggebracht, indringers worden weggejaagd en bij verstoring zal het vrouwtje de jongen verplaatsen naar een ander nest. Na circa 21 dagen, als de dieren ongeveer 40 gram zwaar en 110 millimeter lang zijn, worden de dieren gespeend. Vrouwtjes zijn geslachtsrijp na vijf tot zes weken, als ze ongeveer 136,5 tot 152 gram wegen.

Ratten in Nederland
In Nederland komen grofweg vier soorten ratten voor. De eerste twee soorten, de bruine rat en de zwarte rat, zorgen soms voor overlast in woningen of bedrijven. De bruine rat komt in heel Nederland voor. De zwarte rat ook, maar in het zuiden van het land ervaren ze meer overlast van dit beestje dan boven de rivieren. Muskusratten en woelratten zorgen wel eens voor problemen in de vrije natuur, doordat ze bijvoorbeeld dijken en oevers ondergraven. De woelrat is eigenlijk geen echte rattensoort, maar een soort woelmuis.

5 tips tegen ratten in huis

• Berg voedsel op in goed af te sluiten blikken of dozen. Niet in zacht plastic!
• Sla afval op in daarvoor geschikte bakken. Laat op tijd afvoeren.
• Dicht zoveel mogelijk naden en kieren in muren of vloeren.
• Werp geen vogelvoer in de tuin, want hier komen ratten vaak op af.
• Zijn er ratten aanwezig vanwege een rioolprobleem? Bel dan zo snel mogelijk een specialist om dit probleem op te lossen.

5 tips tegen ratten in je bedrijf

• Inspecteer altijd alle binnenkomende goederen op ongedierte.
• Staan er producten op pallets? Zet die dan niet tegen de muur, anders klimmen de ratten er zo op.
• Voer regelmatig inspecties uit op alle producten die al opgeslagen staan.
• Komen ratten binnen vanwege een defecte riolering? Schakel dan een specialist in om het rioolprobleem op te lossen.
• Kom je (nog) ratten tegen? Schakel dan direct een professionele bestrijder in.

Hoe leven bruine ratten?
Bruine ratten komen voor in de vrije natuur, maar ze leven ook graag dicht op of in woningen, boerderijen, pakhuizen, winkels, fabrieken of vuilnisbelten. De bruine rat leeft doorgaans in een kleine groep, die aangevoerd wordt door een dominant mannetje. De hiërarchie in de groep bepaalt welke rat mag paren en zelfs mag eten. Bruine ratten zijn altijd op zoek naar voedsel en schuilplaatsen en dringen dan soms gebieden binnen waar ze helemaal niet gewenst zijn.

Hoe leven zwarte ratten?
Zwarte ratten komen oorspronkelijk uit de tropen, waar ze hoog in bomen leven. Om die reden zoeken de ratten altijd hoge gebouwen op in ons land. Ze leven in groepen van 20 tot 50 exemplaren, waarbij er altijd één mannetje aan het hoofd staat. Naarmate de familie groeit, wordt het leefgebied simpelweg vergroot. Vooral boeren hebben veel last van zwarte ratten, want die verstoppen zich in (hoge) stallen en ze eten van diervoeder.

Wanneer zijn ratten actief?
Ratten zijn vooral ‘s nachts actief en dat geldt voor zowel bruine als zwarte ratten. Ze komen tevoorschijn wanneer de zon ondergaat en verdwijnen weer als de zon opkomt. Wat doen ze in de tussentijd? Ze zoeken naar voedsel en naar (extra) materialen voor hun nesten. Ratten zijn vooral ‘s nachts actief omdat ze zich dan veiliger voelen en in alle rust 'hun werk' kunnen doen.

Rattenkeutels gevonden?
Als je rattenkeutels vindt, raak ze dan niet aan met je blote handen. In die keutels kunnen namelijk veel nare bacteriën en schimmels zitten. Wil je de uitwerpselen of de urine verwijderen? Trek dan eerst rubberen handschoenen aan en zet een mondkapje op. Het stof van opgedroogde keutels adem je namelijk in. Haal de keutels weg met een schepje en maak het oppervlak goed schoon met een heet sopje. Desinfecteer de plek na het schoonmaken en werp schoonmaakartikelen weg na gebruik om kruisbesmetting te voorkomen.
Kunnen ratten klimmen?
Zowel bruine ratten als zwarte ratten kunnen goed klimmen. Zwarte ratten zijn er echter iets beter in, omdat ze van nature gewend zijn om in bomen te leven. Waarom zwarte ratten graag op hoge plekken leven? Ze zitten er veilig en het is er droog.

Hoe ziet een rattennest eruit?
Een rattennest lijkt een beetje op een vogelnest, maar dan sterk afgeplat en niet heel strak vormgegeven. Ratten in het wild gebruiken bladeren en veren voor de bouw van een nest. Ratten die in een gebouw leven gebruiken wat ze maar kunnen vinden: papier, karton, rafels textiel of zelfs isolatiemateriaal. Een rattennest moet warm en comfortabel genoeg zijn voor de jonkies die er ter wereld komen.

Waar vind je rattennesten?
Leven bruine ratten in een gebouw, dan vind je hun nesten in holtes van je spouwmuur of vliering. Maar soms ook in de kelder, op zolder of in een opslagruimte. Gaat het om nesten van zwarte ratten, dan zitten die vooral tussen vloeren en op zolders.
En hoe zit het met nesten in de vrij natuur? Bruine ratten maken namelijk ook nesten in rioleringen, onder hooimijten of op vuilnisbelten. Vaak graven ze ook holenstelsels en dat doen zwarte ratten juist weer minder vaak, omdat die graag hoog leven. In de tropen maakt de zwarte rat zelfs nesten in bomen of in rotsspleten.

Hebben ratten natuurlijke vijanden?
In het wild vallen bruine of zwarte ratten soms ten prooi aan vossen, marters of roofvogels. Komen de ratten in door mensen bewoonde gebieden terecht, dan worden ze ook wel aangevallen door katten en honden. En als laatste natuurlijke vijand moeten we de mens natuurlijk niet vergeten. Want als ratten ergens voor een plaag zorgen, wordt er vrijwel altijd een professionele bestrijder bij geroepen.

Houden ratten een winterslaap?
Ratten houden geen winterslaap. Ze blijven het hele jaar actief, maar ze hebben natuurlijk wel meer voedsel en warmte nodig in de winter. Ze vinden buiten minder voedsel en gaan dan op zoek. Er worden verkenners vooruit gestuurd en zodra die genoeg voedsel en een schuilplaats hebben gevonden, wordt de familie verwittigd en opgeroepen: 'komt allen!'

Hoe slim zijn ratten?

Ratten zijn erg slim. Ze leren snel. Dat weten we niet alleen van tamme ratten. Ratten in het wild zijn nog slimmer, want zij dienen voor zichzelf te zorgen om te overleven. Als een rat in een val terecht komt, dan kunnen andere ratten leren om vallen te vermijden. Bovendien hebben ratten een bijzonder goed geheugen en een sterk ontwikkeld reukvermogen. Vooral vanwege dit laatste worden ratten ook wel getraind door bepaalde instanties, zoals de politie, om opsporingen te verrichten.

Zijn ratten sociale dieren?
Ratten zijn zeer sociale dieren. Ze leven namelijk in kolonies of, anders gezegd, als familiegroep bij elkaar. Ze tolereren echter geen andere rattenfamilies in hun nabije omgeving. Komt dat wel voor, dan moeten de ratten soms vechten om een bepaalde schuilplaats of voedsel. Hoe de ratten met elkaar communiceren? Ze piepen, blazen, sissen of gillen, maar ze produceren ook ultrasone geluiden.

Ratten in mijn bedrijf
Heb je een eigen bedrijf en ervaar je overlast en schade door ratten? Mogelijk scharrelt de bruine rat met tientallen neefjes en nichtjes rond op je bedrijfsterrein. Of loert de zwarte rat met al zijn kompanen vanuit het dak van je opslagruimte naar je voedselvoorraden of grondstoffen voor voedselbereiding. Hebben ratten daar eenmaal aan geknabbeld of hebben ze er gepoept of geplast, dan kun je alles weggooien.
De bruine rat kan in het wild wel drie jaar of ouder worden. De levensverwachting wordt beïnvloed door de genen (ouderdom is mogelijk overerfelijk), voedselkwaliteit en geslacht: vrouwtjes leven gemiddeld langer dan mannetjes. De belangrijkste natuurlijke vijanden zijn marterachtigen en uilen en in stedelijk gebied de huiskat. Een agressieve rat is in staat wezels en andere kleine roofdieren weg te jagen

Als eigenaar van een bedrijf ben je wettelijk verplicht om een ongediertebestrijder in te schakelen als je met een ongedierteplaag te maken hebt